Slachtoffers van misdrijven die aangifte doen bij de politie staan aan het begin van een strafrechtelijke procedure die soms wel jaren kan duren. De slachtoffers die wij bijstaan informeren we steeds zo goed mogelijk over wat er in iedere fase gebeurt, en welke mogelijkheden het slachtoffer en diens advocaat heeft. Omdat we merken dat veel cliënten het fijn vinden de algemene informatie nog eens terug te kunnen lezen, zetten we in dit informatieblad kort op een rij wat er zoal gebeurt in een strafzaak, en welke rol het slachtoffer en de slachtofferadvocaat daarbij (kunnen) spelen.

In dit informatieblad nemen we de gang van zaken in zedenzaken als uitgangspunt; in andere zaken kan het soms net iets anders gaan; maar de grote lijnen komen overeen.

De informatie in dit informatieblad is beperkt. Zie voor een uitgebreidere beschrijving van de strafprocedure en de rechten van slachtoffers daarbinnen de informatiefolder van LANGZS.

De aangifte

Cliënten die bij ons komen hebben meestal al aangifte gedaan. Soms komen mensen bij ons voor een advies over het al dan niet doen van aangifte. Hen kunnen we helpen bij het maken van de afweging door informatie te geven over mogelijkheden, voor- en nadelen. Wij gaan in beginsel niet mee met een aangifte.

Het politie-onderzoek

Het politie-onderzoek kan geruime tijd (maanden) in beslag nemen. Bij de politie vindt prioritering van de zaken plaats: spoedeisende / ernstige zaken krijgen voorrang boven wat minder spoedeisende / minder ernstige zaken. In overleg met de officier van justitie wordt een plan van aanpak voor het onderzoek gemaakt. Over het algemeen vinden eerst technisch onderzoek en getuigenverhoren plaats, en wordt als laatste de verdachte gehoord.

Als we als advocaat in deze fase al betrokken zijn melden we ons bij de behandelend rechercheurs, en vragen we om op de hoogte gehouden te worden. We kunnen in overleg met u ook informatie aanleveren aan de politie.

De vervolgingsbeslissing en beoordeling; slachtofferbrief

Als het onderzoek is afgerond stuurt de politie het dossier in naar het Openbaar Ministerie OM). Daar vindt een beoordeling plaats. Soms gebeurt dit snel, maar er kan ook maanden overheen gaan. Uw advocaat informeert regelmatig bij het OM naar de stand van zaken, en zal zo nodig ook vragen om een snelle afhandeling, maar heeft daar helaas weinig invloed op. Als wordt besloten de verdachte niet te vervolgen heet dat een sepot (de zaak wordt geseponeerd). Uw advocaat zal in dat geval met u bespreken of er aanleiding is om een gesprek met de officier van justitie te vragen, en/of een klacht niet vervolgen in te dienen.

Als wordt besloten tot vervolging, betekent dat in ernstige zaken doorgaans dat wordt besloten dat de verdachte zal worden gedagvaard: hij moet dan voor de rechter komen. Na de beoordeling worden de slachtofferbrieven aan de slachtoffers gestuurd. Als uw advocaat al bekend is bij het Openbaar Ministerie krijgt deze de brief, anders krijgt u deze zelf. Stuur de brief dan naar uw advocaat. Bij de brief zitten een aantal formulieren, onder meer over schadevergoeding, met de vraag deze binnen veertien dagen terug te sturen. Dat hoeft niet binnen deze termijn. Uw advocaat zal met u bespreken wat er met de formulieren moet, en kan de formulieren namens u opsturen.

Wachten op de zitting; nader onderzoek; verhoor door de rechter-commissaris

Als er is besloten tot dagvaarding van de verdachte is het wachten op een zitting. In de tussentijd kunnen er nog onderzoeken worden gedaan, maar verder is het wachten

Nadat de vervolgingsbeslissing is genomen kan er nog aanvullend onderzoek worden gedaan. Dat kan technisch onderzoek zijn (bijvoorbeeld DNA-onderzoek), maar ook onderzoek naar de persoon van de verdachte (psycholoog, psychiater, reclassering). Ook is het mogelijk dat er nog getuigen gehoord worden. Dat gebeurt dan bij de Rechter-Commissaris (onderzoeksrechter). Ook het slachtoffer kan opnieuw worden opgeroepen voor een verhoor. Als dat gebeurt is dat vaak op verzoek van de advocaat van de verdachte. Als dat in uw zaak aan de orde is zal uw advocaat u precies vertellen wat u kunt verwachten. Zij kan ook met u mee gaan naar het verhoor. Het is wel belangrijk dat u direct contact opneemt met uw advocaat als u een brief krijgt over een verhoor; soms wordt de advocaat hier niet over geïnformeerd. 

Het kan lang duren voordat er een datum voor de inhoudelijke behandeling wordt gepland. Een wachttijd van een half jaar is helaas niet ongewoon. Uw advocaat zal geregeld informeren naar de stand van zaken, maar heeft geen rechtsmiddel om een snelle afhandeling af te dwingen. Bij het plannen van de zittingsdatum wordt als het goed is ook rekening gehouden met de dagen waarop uw advocaat en u niet kunnen. Geef daarom data waarop u echt niet kunt door aan uw advocaat.

Als de verdachte vast zit

Als de verdachte in afwachting van de strafzaak in voorlopige hechtenis zit, vindt er in afwachting van de inhoudelijke behandeling iedere drie maanden een Pro Forma zitting plaats, waarin getoetst wordt of de voorlopige hechtenis nog terecht is. Ook kunnen de stand van zaken in het onderzoek en eventuele onderzoekswensen van officier van justitie en advocaat van de verdachte dan worden besproken. U krijgt via uw advocaat een uitnodiging voor de Pro Forma zittingen. Uw advocaat bespreekt met u of het zinvol is om hier naar toe te gaan, en kan eventueel ook namens u gaan. Als er geen onderzoekswensen worden besproken duren Pro Forma zittingen vaak niet langer dan vijf minuten.

Het is mogelijk dat de voorlopige hechtenis van de verdachte wordt opgeheven of geschorst. Als deze wordt geschorst kunnen daaraan bijzondere voorwaarden worden verbonden. Dat kan bijvoorbeeld een contactverbod met het slachtoffer zijn. Uw advocaat zal de wenselijkheid hiervan met u bespreken, en zo nodig aandringen op een dergelijke voorwaarde. Als een voorwaarde wordt overtreden kan dat betekenen dat de verdachte opnieuw in hechtenis wordt genomen.

Als de datum van de inhoudelijke behandeling bekend is

Uw advocaat heeft al eerder met u gesproken over uw wensen met betrekking tot spreekrecht en schadevergoeding, maar zodra de datum van de zitting bekend is, is het tijd hier echt werk van te maken. Uw advocaat zal u vragen om informatie aan te leveren voor de vordering (als u een schadevergoeding wilt vragen), en stelt deze in overleg met u op. Ook bespreken we het spreekrecht met u.
Als u een gesprek met de officier van justitie wilt gaat uw advocaat daar een afspraak voor maken.

Het gesprek met de officier van justitie

Een gesprek met de officier van justitie wordt vaak een aantal dagen voor de zitting gepland. Uw advocaat gaat met u mee naar dit gesprek. In dit gesprek geeft de officier van justitie uitleg over het verloop van de zitting, en vertelt hoe hij of zij tegen de zaak aankijkt. De precieze strafeis wordt meestal niet verteld. De officier van justitie zal ook vragen hoe het met u (of uw kinderen) gaat.  Dit wordt vaak verwerkt in het verhaal dat de officier van justitie op de zitting gaat houden (als u dat goed vindt). Tijdens het gesprek kunnen we aan de officier van justitie vragen wat deze van de vordering vindt, en we kunnen eventuele wensen voor maatregelen of bijzondere voorwaarden (zoals een contactverbod) nogmaals naar voren brengen. Wij adviseren cliënten altijd om zo mogelijk een gesprek te hebben met de officier van justitie. Om nog wat informatie mee te kunnen geven, omdat het fijn is om in de rechtszaal een bekend gezicht te zien, en omdat het goed is dat de officier van justitie ‘de mens achter het dossier’ ziet.

De strafzitting

De inhoudelijke behandeling vindt plaats op de rechtbank, voor de politierechter of de meervoudige kamer. De politierechter is een rechter die alleen rechtspreekt, bij de Meervoudige Kamer (MK) zijn er drie rechters. De meeste ernstige zaken komen bij de  MK terecht.

Strafzittingen zijn openbaar: iedereen die dat wil mag ze bijwonen. Er kan ook pers aanwezig zijn. Journalisten waarborgen over het algemeen de privacy van slachtoffers, en zullen hen niet ongevraagd in beeld brengen of hun naam noemen/opschrijven.
Slachtoffers en hun advocaat mogen meestal links voorin de zaal plaatsnemen; of achter de tafel die daar staat, of op de eerste rij van de stoelen voor het publiek (afhankelijk van uw wens en afhankelijk van de beslissing van de voorzitter.
De verdachte zit in het midden achter een eigen tafeltje, en zijn advocaat zit rechts achter een tafel. Op een podium zitten drie rechters (bij de politierechter één) en een griffier. Voor de kijker links hiervan zit achter een aparte tafel de officier van justitie. De rechters, officier van justitie en advocaten dragen in de zaal een toga.

De zaak begint ermee dat de voorzitter (de middelste rechter) aan de verdachte vraagt wie hij is en waar hij woont, en hem vertelt dat hij niet verplicht is te antwoorden. Vervolgens draagt de officier van justitie de zaak voor: hij of zij vertelt in het kort waarvoor de verdachte terecht staat. Daarna gaan de rechters met de verdachte het dossier doorlopen. Ze houden hem verklaringen en stukken voor, en vragen zijn reactie. Ook de officier van justitie en zijn advocaat mogen de verdachte vragen stellen. Uw advocaat mag geen vragen stellen.

Soms worden er op de zitting nog getuigen of deskundigen gehoord, maar meestal niet.

Na de behandeling van de feiten komen de persoonlijke omstandigheden van de verdachte aan de orde, inclusief zijn strafblad en eventuele rapportages over zijn psychische gesteldheid / toerekeningsvatbaarheid.

Vervolgens mag uw advocaat de vordering toelichten (als die is ingediend), en is het spreekrecht aan de orde. Uw advocaat bespreekt van te voren met u of u wilt spreken, of dat de advocaat dat voor u doet. Soms kan het ook allebei. Over het algemeen wordt aan de verdachte gevraagd of hij naar aanleiding van het spreekrecht iets wil zeggen.

Hierna krijgt de officier van justitie het woord voor het requisitoir: het verhaal waarin de officier van justitie vertelt waarom de ten laste gelegde feiten wel of niet zijn bewezen, en waarom (welke bewijsmiddelen er zijn). Vervolgens gaat de officier in op de ernst van de feiten (waarin ook de gevolgen voor het slachtoffer vaak worden benoemd) en formuleert hij/zij de eis voor de op teleggen straf/maatregel.

Daarna krijgt de advocaat van de verdachte het woord voor het pleidooi. Dit is voor slachtoffers vaak het moeilijkste deel van de zitting. Bij een ontkennende verdachte zal de advocaat betogen dat er onvoldoende bewijs is om tot een veroordeling te komen. Ook zal de advocaat meestal betogen dat de door de officier van justitie gevraagde straf te hoog is, en bijvoorbeeld dat er geen tbs maar een lichtere vorm van behandeling moet worden opgelegd. Het is goed om u te bedenken dat het de taak van de advocaat van de verdachte is om voor zijn belangen op te komen, en dat de rechters dat ook weten. Die gaan straks alles wat de officier van justitie en de advocaat gezegd hebben meewegen in hun oordeel, maar vooral zullen ze kijken naar wat er in het dossier zit en wat ze op de zitting van de verdachte hebben gehoord.

In het requisitoir en pleidooi kunnen officier van justitie en advocaat van de verdachte ook op de vordering van het slachtoffer reageren.

Na het pleidooi vindt een korte tweede ronde plaats voor reacties. Deze is vaak echt kort: de officier van justitie zal niet ingaan op alles wat de advocaat van de verdachte heeft gezegd; alleen als er nieuwe punten zijn aangedragen of er onduidelijkheden zijn wordt er gereageerd.

Tot slot krijgt de verdachte het laatste woord, sluit de voorzitter de behandeling, en deelt deze mee wanneer uitspraak wordt gedaan. Meestal is dat twee weken later, soms duurt het langer. De politierechter doet meestal meteen uitspraak.

De uitspraak

Als u wilt kunt u bij de uitspraak aanwezig zijn. Wij gaan meestal niet speciaal voor een uitspraak naar de rechtbank, maar krijgen deze nog dezelfde middag telefonisch te horen via het Openbaar Ministerie, waarna wij u informeren. De volledige uitspraak vragen we op bij de strafgriffie; het duurt meestal ongeveer een week voor we die hebben.

Hoger Beroep

Na de uitspraak hebben zowel de officier van justitie als de verdachte 14 dagen de tijd om in hoger beroep te gaan. Het slachtoffer kan niet zelfstandig in hoger beroep. Uw advocaat informeert na het einde van de beroepstermijn of er hoger beroep is ingesteld.

In zaken waarin lange gevangenisstraffen zijn opgelegd wordt vaak hoger beroep ingesteld.

Soms wordt een hoger beroep ingesteld om de termijn veilig te stellen, en wordt het beroep later weer ingetrokken.

Als er geen hoger beroep is ingesteld, is de uitspraak onherroepelijk. Als er een straf of maatregel is opgelegd kan deze ten uitvoer worden gelegd, en als er een schadevergoeding moet worden betaald, gaat deze geïnd worden (specifieke informatie hierover volgt in een aparte hand-out).

Als er hoger beroep wordt ingesteld gaat de zaak naar het gerechtshof. Het kan lang duren voordat de rechtbank de zaak doorstuurt naar het gerechtshof. De procedure voor het gerechtshof verloopt grotendeels hetzelfde als de procedure bij de rechtbank, inclusief de soms maandenlange wachttijden.

Cassatie

Na de uitspraak in hoger beroep is er nog cassatie mogelijk. Dat mag alleen gaan over juridische kwesties, en niet over de feiten. Cassatie wordt veel minder vaak ingesteld dan hoger beroep. Deze procedure leggen we hier niet verder uit.

Van het begin tot eind

De vraag ‘’hoe lang een strafzaak duurt’’ is moeilijk in zijn algemeenheid te beantwoorden, maar in zijn algemeenheid zit er tussen de aangifte en de behandeling bij de rechtbank zeker een jaar, en komt er voor een hoger beroep nog eens een jaar bij. Soms gaat het sneller, soms duurt het ook nog langer. En de uitbetaling van een eventuele schadevergoeding duurt vervolgens nog weer ruim acht maanden.

Al die tijd staat uw advocaat u bij. U zult niet gedurende de hele periode veel contact hebben, maar aarzel niet om te vragen naar de stand van zaken, en geef vooral ook belangrijke informatie over uw situatie door.

© Van Kempen c.s. Advocaten